TOPLU TAŞIMA ARAÇLARINDA ÜCRET UYGULAMASI

Devlet Demiryolları ve Denizcilik Bankasının iç hatlarda çalışan vasıtalarında birinci mevkide ve belediye vasıtalarında ücretsiz seyahat edeceklerdir. 1005 sayılı Kanunun 1 inci maddesine göre kendisine aylık bağlanan dul eş de bu haklardan yararlanacaktır.
4736 sayılı Kanunun istisna tanıdığı diğer bir düzenleme de, 12.4.1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’dur. Söz konusu Kanunun 21 inci maddesindeki düzenlemeye göre; bu Kanun kapsamında olanlardan, malül olanlar, ölenlerin dul kalan eşleri, T.C. Emekli Sandığı dışındaki sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olarak çalışmayan ve bu kuruluşlardan aylık almayan kız çocukları, çalışarak hayatını kazanamayacak derecede malül ve muhtaç olan erkek çocukları, reşit olmayan çocukları ile anne ve babaları, yurtiçinde Devlet Demiryollarında, Denizyolları Şehir Hatlarında ve belediye toplu taşım araçları ile belediye tarafından kurulan şirketler veya özel firmalar aracılığıyla yaptırılan toplu taşım işinde kullanılan araçlarda ücretsiz seyahat edeceklerdir.

3. Bakanlar Kurulunca 4736 Sayılı Kanun Kapsamında Belediyelerin
Sunduğu Toplu Taşıma Hizmetlerine Ait Temel Düzenlemeler
4736 sayılı Kanun’un daha sonra en çok kullanılan maddesinin, birinci madde ile tanınan istisna kapsamının genişletilmesi olduğunu görüyoruz. Kanunun temel amacı olan; kamu hizmetlerinden ücretsiz yararlanmayı sınırlandırmak ve yurttaşlar arasında eşitliği gerçekleştirme ilkesi daha sonra yapılan düzenlemelerle oldukça zorlanmıştır, daha doğrusu eşitlik derken eşitsizlikler yaratılmıştır. Konuyu izah bakımından, 4736 sayılı Kanunun uygulanması sırasında, Bakanlar Kurulu Kararlarıyla, münhasıran belediyelerce sunulan toplu taşımaya ilişkin olarak getirilen istisnaları kısaca özetleyelim:
a) Bakanlar Kurulunun getirdiği ilk istisna düzenlemesi, Kanunun yayımından kısa bir süre sonra; 08/02/2002 tarih ve 24665 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 2002/3654 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla ortaya konmuştur. Bu Kararname ile; gaziler,şehit ve gazi dul ve yetimleri, özürlüler, öğrenciler, 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun Kapsamındaki kişileri 4736 sayılı Kanunun birinci maddesi, birinci fıkrasından muaf tutulmuşlardır.
b) Bu konudaki ikinci muafiyet düzenlemesi, 21/02/2002 tarih ve 24678 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 2002/3700 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla alınmıştır. Bu Karar, “ Belediyeler ile bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmelerce yürütülen toplu taşım hizmetlerinden faydalanmayla sınırlı olmak üzere eğitim ve öğretim hizmetleri sınıfı personeli, emniyet hizmetleri sınıfı personeli, T.C: Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü bünyesinde görev yapan postacı ve dağıtıcılar ile basın kimlik kartı sahipleri bu konuda yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar 8/1/2002 tarihli ve 4736 sayılı Kanunun 1 inci maddesinin birinci fıkrası hükmünden muaftır” şeklinde bir hüküm ihdas etmiştir.
c) Harcırah Kanununun 48 inci maddesine göre verilmekte olan seyahat kartı sahiplerinin, 4736 sayılı Kanunun 1 inci maddesi, 1 inci fıkrası hükmünden muaf olduklarına ilişkin, 2002/3835 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ise, 05/04/2002 tarih ve 24717 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
d) Yine belediye toplu taşıma hizmetleri konusunda başka bir Bakanlar Kurulu Kararı ise, 01/06/2002 tarih ve 24772 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2002/4109 sayılı Karardır. Bu Karar ile, belediye zabıtası kadrosunda görev yapan personel belediyelerin sunduğu ulaşım hizmetleri bakımından, 4736 sayılı Kanunun 1 inci maddesi birinci fıkrası hükmünden muaf tutulmuştur.
3.1. Toplu Taşıma Hizmetleri Konusundaki Muafiyetler
Karşısında Belediyelerin Ücretlendirme Yetkisi
4736 sayılı Kanunun T.B.M.M’ye sunuş gerekçesinde özetle, “ Güçlü Ekonomiye Geçiş Proğramı” çerçevesinde 1005, 2330 ve 3713 sayılı Kanunların dışındaki bütün ücretsiz veya indirimli tarifelerin kaldırılmasının esas alındığı ifade edilmektedir. Ancak Kanunun 1 inci maddesi dördüncü fıkrasında “ Bakanlar Kurulu birinci fıkra hükmünden muaf tutulacak kişi veya kurumları tespit etmeye yetkilidir” hükmüyle belli istisnaların getirilmesine de imkan hazırlanmıştır.
Getirilen istisna kararlarının hiç birisinde de istisna uygulamasının ücretsiz mi yoksa indirimli mi olacağı hususu açıklanmamıştır. 4736 sayılı Kanunun 1 inci maddesi birinci fıkrasındaki “...kamu kurum ve kuruluşlarınca üretilen mal ve hizmet bedellerinde işletmecilik gereği yapılması gereken ticarî indirimler hariç herhangi bir kişi veya kuruma ücretsiz veya indirimli tarife uygulanmaz” ibaresi dikkate alındığında; bu fıkra hükmünden istisna tutulmanın tabii sonucu olarak ücretsiz ya da indirimli tarife uygulamaya imkan verilmiş oluyor.
4736 sayılı Kanunun yukarıda özetlediğimiz hükümleri karşısında, belediyelerin sunduğu ulaşım hizmetleri bakımından ücretsiz veya indirimli tarife uygulama yetkisi hususunda şu temel tespitlerin yapılması mümkün gözüküyor:
1005 sayılı istiklal Madalyası Verilmiş Bulunanlara Vatani Hizmet Tertibinden Şeref Aylığı Bağlanması Hakkında Kanun, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu ve 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun kapsamında bulunan hak sahiplerinin belediye toplu taşım araçlarından ücretsiz olarak faydalanacaklardır. Belediyeler sadece bu kanunların kapsamındaki kişileri ücretsiz taşımak zorundadırlar. Bunlar için belediyelerin herhangi bir şekilde kısıtlama getirmesi mümkün değildir. Bu kişiler, Bakanlar Kurulunun muafiyet hükümleri kapsamında düzenlenmese bile 4736 sayılı Kanunun getirdiği düzenleme dairesinde bu haklardan yararlanmaya devam edeceklerdir.
Bakanlar Kurulunun muafiyet kapsamına aldığı diğer kişilere gelince; yine 4736 sayılı Kanunun öngördüğü düzenlemeye göre bu kişiler için söz konusu ulaşım hizmetlerini yürütmekle sorumlu olan kurumların yetkili karar organlarının öngöreceği tarifenin uygulanması gerekecektir.
Dolayısıyla muafiyet kapsamına alınan kişiler konusundaki indirim oranını tespit hususundaki yetki tamamıyla belediye meclislerine ait olmaktadır, keza bu kişiler için ücretsiz olarak tarife uygulaması yapma yetkisi de belediye meclislerine ait bulunmaktadır. Uygulamada indirim oranı sınırlanmadığı için %1 ila % 99 arasında indirim yapılmasına da bir engel yoktur.
Netice olarak, 5393 sayılı Kanunun 4736 sayılı Kanunla ilgili yeni bir düzenlemeye değinmediği dikkate alınırsa, yukarıdaki açıklamaların 5393 sayılı Kanunun uygulanmasında da geçerli olduğunu ifade etmemiz gerekiyor. Nitekim, 2005 Ocak ayında idrak edilen Kurban Bayramı dolayısıyla, belediyelerin toplu taşımada indirimli veya ücretsiz tarife uygulamasına imkan vermek üzere bayram süresince toplu taşımanın 4736 sayılı Kanunun birinci maddesinden muaf olduğuna ilişkin Bakanlar Kurulu kararı alınmıştır.
Söz konusu Bakanlar Kurulu Kararı 15.01.2005 tarih ve 25701 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 2005/8375 sayılı bu Bakanlar Kurulu Kararında aynen “8/1/2002 tarihli ve 4736 sayılı Kanunun 1 inci maddesinin birinci fıkrası hükmünden muaf tutulacakların tespitine dair 2871/2002 tarihli ve 2002/3654 sayılı Kararnamenin eki Kararda değişiklik yapılmasına ilişkin ekli Kararın yürürlüğe konulması; anılan Kanunun 1 inci maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nca 13/1/2005 tarihinde kararlaştırılmıştır”. Denilmektedir.
Bu Bakanlar Kurulu Kararıyla 2002/3654 sayılı Kararnameye geçici 5 inci madde ile şu hüküm eklenmiştir: “Kurban bayramı tatili nedeniyle 20 Ocak 2005 Perşembe günü saat 00:00’dan başlayarak 23 ocak 2005 Pazar günü saat 24:00’a kadar bayram süresince belediyeler ile bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmelerce yürütülen toplu taşıma hizmetlerinden yararlananlar, 8/1/2002 tarihli ve 4736 sayılı Kanunun 1 inci maddesinin birinci fıkrası hükmünden muaftır”.
Aslında bu güne kadar, 4736 sayılı Kanun yasalaştıktan sonra, Bakanlar Kurulu Kararı olmaksızın bayramlarda toplu taşımayı ücretsiz yapan belediyeler Kanuna aykırı bir işlem yapmaktaydı.

4. Yabancı Öğrenciler İndirimli Tarifeden Yararlanabilir mi?
Belediyelerin sunduğu toplu taşıma hizmetlerinden yabancı öğrencilerin yararlanıp yararlanamayacağına ilişkin Belediye Kanununun bu maddesinde bir hüküm yer almıyor.
Dolayısıyla konu, bir belediye tarafından görüş istenmek suretiyle gündeme taşınmıştır. Yabancı öğrencilerin belediye toplu ulaşım hizmetlerinden indirimli olarak yararlanıp yararlanamayacağı konusundaki bu görüş talebine İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, 26.10.2005 tarih ve 82811 sayılı yazısıyla cevap vermiştir.
Bu cevabi yazıda özetle; 4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 1 inci maddesinin 4 üncü fıkrasındaki yetkiye dayanarak Bakanlar Kurulunca çıkarılan 28.01.2002 tarih ve 2002/3654 sayılı kararnamede “Gaziler, şehit ve gazi dul ve yetimleri, özürlüler, öğrenciler ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun kapsamındaki kişiler 8/1/2002 tarihli ve 4736 sayılı Kanunun 1 nci fıkrası hükmünden muaftır.” Esasının yer aldığı ve buna istinaden de yabancı olup olmadığına bakılmaksızın öğrencilerin belediyenin şehir içi toplu taşıma hizmetlerinden indirimli olarak seyahat edebilmelerinin mümkün olduğu ifade edilmiştir.

5. Sonuç
Belediyelerin yerine getirdiği veya belediye denetiminde sunulan ulaşım hizmetlerinde ücretsiz veya indirimli tarife tatbiki yukarıda esasları açıklanan usul çerçevesinde yerine getirilecektir.
Bu kapsamda ücretsiz ulaşım hizmeti ancak 4736 sayılı Kanunun zikrettiği kanunlar kapsamında olanlar için söz konusudur. Bunun dışındaki kişi veya meslek grupları için ancak alınan bir Bakanlar Kurulu Kararı bulunmalı ve bu karara istinaden indirimin oranına belediye meclisi karar vermelidir. Bunun dışına çıkılarak, belediyelerce indirimli veya ücretsiz tarife tatbiki ya da serbest kart verilmesi gibi uygulamaların yasal dayanağı bulunmamakta ve 4736 sayılı Kanuna aykırılık söz konusudur.