YEREL YÖNETİMLERDE YAPI DENETİM UYGULAMASI

4. Yetki bakımından il özel idarelerinin durumu
5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 6 ncı maddesine göre, il özel idareleri; imar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma; orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri belediye sınırları dışında yapmakla yetkilendirilmiştir. Aynı maddenin düzenlemesine göre, il çevre düzeni plânı; valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılır. İl çevre düzeni plânı belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır. Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyelerinde il çevre düzeni planı ilgili Büyükşehir Belediyeleri tarafından yapılır veya yaptırılır ve doğrudan Belediye Meclisi tarafından onaylanır.
İl Özel İdaresi Kanununun 7 nci maddesine göre ise, il özel idaresinin yetkileri ve imtiyazları arasında; kanunlarla verilen görev ve hizmetleri yerine getirebilmek için her türlü faaliyette bulunmak, gerçek ve tüzel kişilerin faaliyetleri için kanunlarda belirtilen izin ve ruhsatları vermek ve denetlemek; kanunların il özel idaresine verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, emir vermek, yasak koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek, yer almaktadır.
Kanunun il genel meclisinin yetki ve görevlerini düzenleyen 10 uncu maddesi ise, belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç İl çevre düzeni plânı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar plânlarının görüşülmesini ve karara bağlanmasını, il genel meclislerine tevdi etmektedir.
İl Özel İdaresi Kanununun 70 inci maddesi ise, bu Kanunla, il özel idaresinin sorumlu ve yetkili kılındığı görev ve hizmetlerle ilgili olarak, 3.5.1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanununda bu Kanun hükümlerine aykırılık bulunması durumunda İl Özel İdaresi Kanunundaki hükümler uygulanacaktır, hükmünü getirmiştir.
Bu düzenlemelere göre, yapı denetimi konusundaki yetkileri, belediye ve mücavir alan sınırları dışında valilik mi il özel idareleri mi kullanacaktır. Bu soruya açık bir cevap verilmesi mümkün görülmüyor, her ne kadar İmar Kanunu bakımından İl Özel İdaresi Kanununun bir önceliği varsa da aynı durum Yapı Denetimi Hakkındaki Kanun için söylenemez. Zira, Yapı Denetimi Kanununun İl Özel İdaresi Kanunu ile çelişki oluşturması halinde İl Özel İdaresi Kanununun uygulanacağına dair bir hükme 5302 sayılı Kanunda yer verilmemiştir. Öte yandan İl Özel İdaresi Kanunu da yapı denetimi hakkında bir hüküm ihtiva etmemektedir.
Ancak, Yapı Denetim Kanunundaki yetkilerin kullanımı bakımından imar yetkisini kullanacak idarenin aynı zamanda da yapı denetimine dair yetkileri kullanması gerekmektedir. Durum böyle olunca, belediye ve mücavir alan sınırları dışında imar yetkilerinin il özel idarelerince, yapı denetim yetkilerinin il valiliklerince kullanımı gibi bir çelişkili durumla karşı karşıyayız. Ancak imar yetkisini kullanan idarenin aynı zamanda yapı denetim yetkisini de kullanacaktır. Dolayısıyla 4708 ve 5302 sayılı kanunlarda açık hüküm bulunmamakla beraber, belediye ve mücavir alan sınırları dışındaki yapı denetim yetkisinin il özel idarelerince kullanımı gerekmektedir.


4.1. Kapsamdaki iller bakımından yetki
Bilindiği gibi 4708 sayılı Kanunun kapsamında Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli, Düzce, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Sakarya, Tekirdağ ve Yalova illeri bulunmaktadır.
Bu illerde yetki kullanılmasında ilgili idareler bakımından bazı esasların açıklanmasında fayda vardır. Tekrar hatırlayacak olursak; Kanunun getirdiği tanım çerçevesinde mahalli idareler bakımından yetkili idareler; belediye ve mücavir alan sınırları içindeki uygulamalar için büyükşehir belediyeleri ile diğer belediyeleri, bu alanlar dışında kalan alanlarda valilikleri ifade etmektedir.
Bu çerçevede 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun Geçici 2 nci maddesinden hareketle İstanbul ve Kocaeli illeri için yetki bakımından diğer illerde yaşanacak il özel idaresi mi valilik mi ikilemi söz konusu olmayacaktır. Çünkü, 5216 sayılı Kanunun bu maddesindeki hüküm, büyükşehir belediye sınırlarını, İstanbul ve Kocaeli ilinde, il mülkî sınırları olarak tespit etmiştir. Buna göre İstanbul ve Kocaeli illerinde il özel idarelerinin imar yetkisi kullanmasına imkanı kalmamıştır. Dolayısıyla bu illerde yetkili idare bütünüyle belediyelerdedir.
5216 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesindeki hüküm şöyledir: “Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte; büyükşehir belediye sınırları, İstanbul ve Kocaeli ilinde, il mülkî sınırıdır. Diğer büyükşehir belediyelerinde, mevcut valilik binası merkez kabul edilmek ve il mülkî sınırları içinde kalmak şartıyla, nüfusu birmilyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı yirmi kilometre, nüfusu birmilyondan ikimilyona kadar olan büyükşehirlerde yarıçapı otuz kilometre, nüfusu ikimilyondan fazla olan büyükşehirlerde yarıçapı elli kilometre olan dairenin sınırı büyükşehir belediyesinin sınırını oluşturur.
Bu sınırlar içinde kalan köylerin tüzel kişiliği sona ererek mahalleye dönüşür. Bu şekilde oluşan mahallelerin katılacağı ilçe veya ilk kademe belediyesi, büyükşehir belediye meclisince belirlenir. Orman köylerinin tüzel kişiliği devam eder. Ancak ormanlarla ilgili diğer kanun hükümleri saklı kalmak üzere bu köyler imar bakımından büyükşehir belediyesinin mücavir alanı sayılırlar. Bu köylerde su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütme görev ve yetkisi ilgili büyükşehir belediyesine bağlı su ve kanalizasyon idaresine aittir.
Birinci fıkra gereğince büyükşehir belediyesi kapsamına alınan ilçelerin mülkî sınırları içinde kalan belediye ve köyler ile, büyükşehir belediyesi kapsamına alınan belediyelerin mücavir alan sınırları içerisinde bulunan köylerden; birinci fıkrada belirtilen mesafelerin dışında kalan belediye ve köyler, bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren altı ay içinde belediye meclisi veya köy ihtiyar heyetinin talebi üzerine büyükşehir belediye meclisinin kararı ve İçişleri Bakanlığının onayı ile başka bir işleme gerek kalmaksızın büyükşehir belediye sınırları içine alınabilir. Bu köylerin mahalle olarak hangi ilçe veya ilk kademe belediyesine katılacakları aynı meclis kararında gösterilir.
Birinci fıkra gereğince büyükşehir kapsamına alınan belediyelerin sınırlarında yerleşim düzeni gerekleri dikkate alınarak bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren bir sene içinde büyükşehir belediye meclisinin talebi üzerine İçişleri Bakanlığınca gerekli değişiklikler yapılabilir.
Büyükşehir belediye sınırlarına alınan belediyelerin organları büyükşehir belediyesi ilçe veya ilk kademe belediyesi organları; köy muhtar ve ihtiyar heyeti ise mahalle muhtar ve ihtiyar heyeti olarak ilk mahalli idareler genel seçimine kadar görevlerine devam ederler.”
Buradaki ifadeden anlaşılacağı üzere büyükşehir belediyesi yapısının bulunduğu illerimizden İstanbul ve Kocaeli vilayetlerinde il özel idarelerinin veya valiliklerin yapı denetim yetkilerinin bulunmadığını tespit edebiliyoruz. Bu illerdeki yetkiler münhasıran ilgili belediyelerce kullanılacaktır.


5. Sonuç
Yapı Denetim Kanunundaki ilke ve esaslar bakımından, yapı denetimindeki temel amacın; yapılacak yapıların imar, fen, sanat ve sağlık kurallarına uygun olarak yapılmasının sağlanması gerekmektedir. Dolayısıyla yapılardaki can ve mal güvenliğinin temin edilmesi önemlidir. Bu çerçevede yapılardaki standartların gözetilmesi de yapı denetiminin temel esasıdır. Yapı Denetim Kanunu, 3194 sayılı İmar Kanununun usul ve esaslarına bağlı olarak yapının başlayıp bitirilmesini de gerektirmektedir. Zaten Yapı Denetim Kanununda hüküm bulunmayan durumlarda 3194 sayılı İmar Kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerinin uygulanacağı yasal bir ilkedir.